အက္တမ္၊ ျဒပ္စင္၊ ေမာ္လီက်ဴး၊ ျဒပ္ေပါင္း၊ ျဒပ္ေႏွာ။

တကၠသိုလ္၀င္တန္း ညီ/ညီမ ငယ္မ်ားအတြတ္ ရည္ရြယ္ကာ ေရးသားလိုက္ပါတယ္။ ညီ/ ညီမငယ္တို႕ အေျခခံပညာ အထက္တန္းမွာ သိပၸံဘာသာရပ္ စတင္သင္ၾကားရၿပီ ဆိုကတည္းက ဒီ terms အေခၚအေ၀ၚ ေလးေတြ သံုးႏႈန္းလာရပါၿပီ။ ဓာတုသင္ၾကားေနေသာ ေက်ာင္းသား /ေက်ာင္းသူမ်ား ပီပီ နားလည္ ထားသင့္ပါတယ္။

အက္တမ္ ဆိုတာ ?

အက္တမ္

အက္တမ္အေၾကာင္း အရင္ေဆြးေႏြးပါ့မယ္။ အက္တမ္ဆိုတာ အရာ၀တၳဳမ်ား၏ အေသးငယ္ဆံုးေသာ အမႈန္႕ျဖစ္ၿပီး၊ အီလက္ထရြန္၊ ပရိုတြန္၊ ႏ်ဴထရြန္ အမႈန္မ်ားနဲ႕ ဖြဲ႕စည္းထားပါတယ္။ အီလက္ထရြန္သည္ ဓာတ္မေဆာင္ အမႈန္ ျဖစ္ၿပီး၊ အေပါ့ဆံုးျဖစ္ကာ၊ ႏ်ဴကလိယက္စ္ကို စက္၀ိုင္းပံု (သို႕) ဘဲဥပံု လမ္းေၾကာင္း အတုိင္း လွည္႕ပတ္ေနတာပါ။ အီလက္ထရြန္တစ္လံုးအေလးခ်ိန္သည္ ပရိုတြန္ (သို႕) ႏ်ဴထရြန္ တစ္လံုး၏ ၁၈၄၀ ပံု တစ္ပံုသာလွ်င္ ရွိတာပါ။ ႏ်ဴကလိယက္စ္သည္ အက္တမ္၏ အလည္ဗဟိုတြင္ တည္ရွိၿပီး၊ ဓာတ္ဖိုေဆာင္ လွ်ပ္စစ္ အမႈန္ ပရုိတြန္ ႏွင့္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္မဲ့ေသာ ႏ်ဴထရြန္တို႕ စုစည္းေနျခင္းပါပဲ။ အက္တမ္ တစ္ခုလံုး အေလးဆကေတာ့ ႏ်ဴကလိယက္စ္ရဲ႕ အေလးခ်ိန္သာ လွ်င္ျဖစ္ေတာ့တယ္။ အက္တမ္ ဖြဲ႕စည္းပံုမွာ ေပါ့ေသာ အီလက္ထရြန္မ်ားက ႏ်ဴကလိယက္စ္ကို လွည္႕ပတ္ေနၾကတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ အက္တမ္လို႕ေျပာရင္ အက္တမ္ အမ်ိဳးအစားေရာ၊ အေရအတြတ္ပါ တစ္ခုတည္းပါပဲ၊ ဥပမာ - ဟိုက္ဒရိုဂ်င္ အက္တမ္လို႕ ေျပာရင္  သေကၤတ H နဲ႕ ကိုယ္စားျပဳေဖာ္ျပႏုိင္ပါတယ္။ ကယ္လ္ဆီယမ္ အက္တမ္လုိ႕ေျပာရင္ Ca ၊ ကလိုရင္း အက္တမ္ဆိုလွ်င္ Cl ၊ အာဂြန္ အက္တမ္ဆိုလွ်င္ Ar စသည္ျဖင့္ နားလည္ ႏုိင္ပါတယ္။

ျဒပ္စင္ ဆိုတာ ?

ျပဒါး

Element ကို ျမန္မာမႈ႕ျပဳရရင္ ျဒပ္စင္၊ အက္တမ္အမ်ိဳးအစား တစ္မ်ိဳးပဲ ပါတယ္။ ဥပမာ - ေအာက္ဆီဂ်င္ ဓာတ္ေငြ႕ ( O₂ ) တြင္ ေအာက္ဆီဂ်င္ အက္တမ္ အမ်ိဳးအစား တစ္မ်ိဳးတည္းသာ ေပါင္းစပ္ထားတဲ့ ေအာက္ဆီဂ်င္ ဓာတ္ေငြ႕ သည္ ျဒပ္စင္ျဖစ္သည္။ ေနာက္ထပ္ အိုဇုန္း ဓာတ္ေငြ႕ ( O₃ )၊ ႏိုက္ထရိုဂ်င္ ဓာတ္ေငြ႕ ( N₂ ), အလူမီနီယမ္ေခ်ာင္း၊ သံေခ်ာင္း၊ ျပဒါး၊ သံေခ်ာင္း စသည္မ်ားသည္လည္း ျဒပ္စင္မ်ားပါပဲ။

ေမာ္လီက်ဴး ဆိုတာ ?

Molecule ေမာ္လီက်ဴမ်ားသည္ အက္တမ္မ်ား ေပါင္းစပ္ေနေသာ ျဒပ္ေပါင္းမ်ား ျဖစ္သည္။ ဥပမာ - ေရ ေမာ္လီက်ဴး ( H₂O ) တစ္ခုသည္ ဟိုက္ဒရိုဂ်င္ အက္တမ္ ႏွစ္လံုးႏွင့္ ေအာက္ဆီဂ်င္ အက္တမ္ တစ္လံုးေပါင္းစပ္ထားသည္။ ဆာလဖာ ဒိုင္ေအာက္ဆိုဒ္ ဓာတ္ေငြ႕ ( SO₂ ) ေမာ္လီက်ဴးတစ္ခုတြင္ ဆာလဖာ အက္တမ္တစ္လံုး ႏွင့္ ေအာက္ဆီဂ်င္ အက္တမ္ ႏွစ္လံုး ေပါင္းစပ္ထားေသာ ေမာ္လီက်ဴးပင္ ျဖစ္သည္။ ေအာက္ဆီဂ်င္ ဓာတ္ေငြ႕( O₂ )၊ ဆာလဖ်ဴရစ္ အက္စစ္( H₂SO₄ )၊ ဆိုဒီယမ္ ကလိုရိုက္ ( NaCl )၊ ကာဗြန္ ဒိုင္ေအာက္ဆိုဒ္ ဓာတ္ေငြ႕ ( CO₂ )၊ ကယ္လ္ဆီယမ္ ဟိုက္ဒေရာဆိုက္ ( Ca(OH)₂ )စသည္ မ်ားသည္ ေမာ္လီက်ဴမ်ားျဖစ္သည္။

ျဒပ္ေပါင္း ဆိုတာ ?

ေျမျဖဴ

Compound သည္ ျဒပ္ေပါင္း ျဖစ္သည္။ အက္တမ္ အေရအတြတ္ အတိအက်ပါ၀င္ၿပီး၊ ေမာ္လီက်ဴလာ အေလးခ်ိန္ ( Molecular Weight ) တသတ္မတ္တည္း ရွိသည္။ ေမာ္လီက်ဴေပါင္း ေျမာက္မ်ားစြာ စုေ၀းေနျခင္းကို ကြန္ေပါင္း ဟုလည္း ဆိုႏုိင္သည္။ ဆိုလိုသည္မွာ ေျမျဖဴေခ်ာင္းသည္ ကယ္လ္ဆီယမ္ ကာဗြန္နိတ္ ( CaCO₃ ) comopund ျဖစ္သည္။ အက္တမ္အေရ အတြတ္ အတိအက်ပါ၀င္ကာ၊ ေမာ္လီက်ဴလာ အေလးခ်ိန္ တသတ္မတ္တည္း ရွိသည္။ ေမာ္လီက်ဴလာ ေဖာ္ျမဴလာ CaCO₃ ျဖစ္သည္။ ေျမျဖဴေခ်ာင္းသည္ Compound ဆိုလွ်င္ ၄င္း ေျမျဖဴေခ်ာင္းကို ခြဲစိတ္လိုက္ပါက၊ CaCO₃ ေမာ္လီက်ဴးေလးေတြ ရရွိမည္။ ထုိ ေမာ္လီက်ဴးေလးေတြကို ထပ္မံခြဲစိတ္လိုက္ပါက အက္တမ္မ်ား ( Ca, C, 3O ) အျဖစ္ရရွိမည္။ ရရွိလာတဲ့ အက္တမ္မ်ားကို ထပ္မံခြဲစိတ္ပါက Protons, Neutrons, Electons မ်ား ရရွိလာမည္ျဖစ္သည္။ Compounds မ်ားကို Physical Means အားျဖင့္ ခြဲစိတ္မရ။

ျဒပ္ေႏွာ ဆိုတာ ?

ဆီနဲ႕ေရ

Mixture သည္ ျဒပ္ေႏွာ ျဒပ္မ်ား ေရာေႏွာထားျခင္းျဖစ္သည္။ အခ်ိဳးအဆ အားျဖင့္ တသတ္မတ္တည္းမရွိ ေရာႏုိင္သည္။ Mixture မ်ားကို Physical Means အားျဖင့္ ျပန္လည္ ခြဲထုတ္ႏုိင္သည္။ ဥပမာ သဲႏွင့္ သံမႈန္႕မ်ား ေရာေႏွာထားသည္ ဆိုပါစို႕။ သံမႈန္႕မ်ားကို သံလိုက္ျဖင့္ ျပန္လည္ ခြဲထုတ္ႏုိင္သည္။ Mixture ႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။ တစ္သားတည္းျဒပ္ေႏွာ ( Homogeneous Mixture ) ႏွင့္ တစ္သားတည္းမဟုတ္ေသာ ျဒပ္ေႏွာ ( Heterogeneous Mixture ) တုိ႕ျဖစ္သည္။ တစ္သားတည္းျဒပ္ေႏွာမ်ားမွာ ေရႏွင့္ ေဖ်ာ္ရည္၊ ေဖ်ာ္ရည္ႏွင့္ အရက္၊ ဘီယာႏွင့္ ေရ။ ( ေရာၾကည္႕ ဟုတ္မဟုတ္ ဟီး ... ) တစ္သားတည္းမဟုတ္ေသာ ျဒပ္ေႏွာမ်ားကေတာ့ သဲႏွင့္ေရ၊ ဆီႏွင့္ေရ၊ သံမႈန္႕ႏွင့္ လႊစာမႈန္႕ တို႕ျဖစ္ၾကသည္။